تغییر سبک زندگی افراد و مصرف مواد غذایی فرآوری شده به یکی از عوامل مؤثر در ابتلا به دیایت و در موارد پیشرفته نارسایی کلیه تبدیل شدهاند. با بالا رفتن هرچه بیشتر سطح قند خون در افراد دیابتی آسیب وارده به واحدهای تصفیه کننده در کلیهها بیشتر شده و درنهایت سبب آسیب جدی و نارسایی کلیه میشود. نارسایی کلیه ناشی از دیابت بیماری است که راه درمانی نداشته و نیازمند پیشگیری است.
نارسایی کلیه چیست؟
حفظ تعادل بدن کاری است که کلیه ها بر عهده دارند. زمانی که کلیهها دچار آسیب میشوند، تعادل بدن به هم ریخته و خروج مواد و آب اضافی و نیز کنترل فشارخون با مشکل مواجه خواهد شد. ازنظر علمی زمانی که فردی ۸۵ تا ۹۵ درصد از عملکرد طبیعی کلیههای خود را از دست دهد به نارسایی کلیه مبتلا خواهد شد. بهطور کلی نارسایی کلیه به دو صورت مزمن و حاد تقسیمبندی میشود.
نارسایی کلیه نوع حاد
نوع حاد از نارسایی کلیه زمانی ایجاد میشود که فرد عملکرد کلیه خود را به صورت موقت و در طی زمانی کمتر از سه ماه از دست بدهد. در نوع حاد از نارسایی کلیه در صورت دریافت یک دوره دیالیز کوتاه مدت، کلیهها به کلی بهبود پیدا کرده و فرد بیمار نیز میتواند به زندگی عادی خود ادامه دهد. در این نوع آسیب وارده به کلیه بسیار زیاد و جدی نبوده، لذا احتمال بهبودی پس از دیالیز کوتاه مدت وجود دارد. پس از بهبود با دیالیز افراد باید سبک زندگی و به ویژه رژیم غذایی خود را تحت کنترل داشته و در بازههای زمانی مشخص برای بررسی عملکرد کلیهها به پزشک مراجعه کنند.
نارسایی کلیه نوع مزمن
در نوع مزمن نارسایی کلیه افراد به علت گستردگی و شدت آسیبهای وارد شده به کلیهها دیگر قادر به بازگشت به زندگی عادی خود نبوده و درمان و بهبودی کامل نیز میسر نخواهد شد. درصورتی که فردی حداقل سه ماه به نارسایی کلیه مبتلا باشد، میتواند تشخیص نوع مزمن را دریافت کند. عوامل نظیر ژنتیک، ابتلا به عفونتهای مجاری ادراری، اختلالات نقص ایمنی، ابتلا به فشارخون بالا و به ویژه دیابت ازجمله موارد زمینه ساز برای این بیماری هستند. اگرچه بسیاری از افراد با نارسایی کلیه مزمن سالها زندگی میکنند اما در برههای از زمان به درمانهای جایگزین مانند دیالیز یا جراحی پیوند کلیه نیاز خواهند بود.
علائم نارسایی کلیه ناشی از دیابت
همانطور که گفته شد ابتلا به دیابت میتواند یکی از عوامل تأثیرگذار در ابتلا به نارسایی کلیه مزمن باشد. دیابت یا قند خون بالا آسیبهای جبرانناپذیری را به بدن وارد میکند که یکی از شدیدترین انواع آن نارسایی کلیه ناشی از دیابت است. این بیماری با علائم خاصی بروز پیدا میکند که عبارتاند از:
- تورم در پاها، ساق پا و نیز پاشنه
- احساس خستگی مفرط
- سردردهای شدید و همیشگی
- ناراحتی و مشکلات گوارشی به ویژه دردهای معدهای
- حالت تهوع
- مشکلات بیخوابی
- عدم تمرکز
- کاهش اشتها و در برخی موارد کاهش وزن شدید
- احتباس مایع
عوامل زمینهساز ابتلا به نارسایی کلیه
دیابت یکی از مهمترین فاکتورهای مؤثر در نارسایی کلیهها میباشد. ابتلا به دیابت نوع ۲ ریسک ابتلا به بیماریهای کلیوی و به ویژه نارسایی کلیه ناشی از دیابت را افزایش میدهد. ابتلا به دیابت نوع ۲ به حدی خطرناک و جدی است که پزشکان همواره به افراد بیمار توصیه میکنند تا در صورت ابتلا به آن در بازههای زمانی مشخص جهت بررسی عملکرد کلیهها اقدامات پزشکی لازم را انجام دهند. ازجمله عواملی که میتوانند در نارسایی کلیوی ناشی از دیابت مؤثر باشند عبارتاند از:
- ابتلا به قند خون بالا و عدم کنترل آن
- ابتلا به فشارخون بالا و عدم کنترل آن
- کلسترول بالا
- چاقی و اضافه وزن
- پیشینه خانوادگی مثبت در ابتلا به نارساییها و بیماریهای کلیوی
- پیشینه خانوادگی مثبت در ابتلا به بیماریهای قلبی – عروقی
- مصرف دخانیات و مشروبات الکلی
- افزایش سن
تشخیص نارسایی کلیه ناشی از دیابت
تشخیص به موقع نارسایی کلیه ناشی از دیابت میتواند از آسیبهای بیشتر و جدیتر جلوگیری کند، لذا انجام روشهای تشخیصی زیر در پیشگیری از پیشرفت بیماری نقش مهمی ایفا خواهند کرد:
- آزمایش ادرار: یکی از ابتداییترین شیوههای برای تشخیص بیماری انجام آزمایش ادرار است. در این آزمایش پس از اندازهگیری و بررسی سطح وجود یا عدم وجود غیرطبیعی پروتئین در ادرار ابتلا به نارسایی کلیه مشخص خواهد شد.
- فشارخون: بررسی مداوم فشارخون نیز میتواند در تشخیص نارسایی کلیه ناشی از دیابت مؤثر باشد چرا که این بیماری سبب افزایش شدید فشارخون خواهد شد.
- آزمایش خون: با آزمایش خون بصورت دورهای میتوان از بروز این مشکل پیشگیری و در شرایط دیگر از پیشروی آن جلوگیری نمود.
- بیوپسی: از بیوپسی در زمانی که پزشک به آسیب به بافت کلیه به علت دیابت ظن دارد استفاده میشود. در این شیوه تشخیصی با استفاده از سورنگی باریک بخشی کوچک از کلیه جهت بررسی و آزمایش برداشته شده و به آزمایشگاه تخصصی ارجاع داده میشود.
- سونوگرافی کلیوی: این شیوه نیز در تشخیص بیماریهای کلیوی و به ویژه نارسایی کلیه بسیار متداول بوده و با استفاده از آن به راحتی باریک شدن عروق کلیوی به علت آسیب دیدگی مشهود خواهد بود.
روشهای درمان نارسایی کلیه دیابتی
نارسایی کلیه ناشی از دیابت درمان پذیر نیست و تنها میتوان از پیشرفت آن جلوگیری کرد. با این حال در برخی موارد پیشگیری نیز اثر چندانی نداشته و درمانهای تهاجمی گزینهای برای تثبیت حیات بیمار خواهد بود. برخی از شیوههای که میتوان جهت کنترل بیماری یا بهبود آن استفاده کرد شامل موارد زیر است:
- پیشگیری: بدون شک پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. در افرادی که سابقه خانوادگی مثبتی در زمینه ابتلا به این بیماری دارند پیشنهاد میشود تا جهت پیشگیری از ابتلا به دیابت و به دنبال آن نارسایی کلیه از رژیمهای غذایی و سبک زندگی سالم و کنترل مداوم فشارخون و قند خون بپردازند.
- دارو: در صورت ابتلا به فشارخون بالا استفاده از داروهای مهارکننده مبدل و نیز مسدود کننده گیرنده آنژیوتانسین جهت کاهش ریسک آسیب کلیه لازم است.
- دیالیز: درصورتی که فرد مبتلا به نارسایی کلیوی باشد، دیالیز یکی از روشهای کاربردی جهت کنترل نارسایی کلیه ناشی از دیابت است. این روش جایگزینی است برای عملکرد طبیعی کلیهها و سبب دفع مواد زائد میگردد. افرادی که از نارسایی کلیه مزمن و نفروپاتی دیابتی رنج میبرند باید هر هفته چند بار از دیالیز جهت ادامه زندگی استفاده کنند.
- پیوند کلیه: در صورتی که نارسایی بسیار پیشرفت کند و دیالیز نیز پاسخگوی مناسبی برای حفظ تعادل بدن نباشد، پیوند کلیه تنها راه درمان برای فرد خواهد بود.
راهبردهایی جهت کاهش ریسک ابتلا به دیابت و نفروپاتی دیابتی
اگرچه رعایت موارد ساده میتواند از ابتلا به نفروپاتی دیابتی جلوگیری کند اما در صورتی که افراد در زمان مناسب متوجه ابتلا به دیابت نشوند با رعایت راهبردهایی میتوانند از ابتلا به نارسایی کلیه ناشی از دیابت جلوگیری کنند. این راهبردها شامل موارد زیر است:
- سطح قند خون خود را تا زیادی کنترل کرده و کاهش دهند.
- با کنترل مداوم فشارخون از سطح ایمن آن اطمینان حاصل کنند.
- از مصرف داروهای ضدالتهابی و به ویژه نوع غیراستروئیدی اجتناب کنند.
- در صورت ابتلا به عفونتهای مجاری ادرار جهت درمان هرچه سریعتر آن به پزشک مراجعه کرده و از آنتیبیوتیکهای مناسب استفاده کنند.
- از مصرف نوشیدنیهای الکلی اجتناب کرده و مصرف مایعات به ویژه آب را افزایش دهند.
- از داروهای پزشکی که دفع کلیوی داشته و سبب اعمال فشار بر آنها میشوند اجتناب کنند.
- چکابهای مداوم و منظم جهت بررسی عملکرد و سلامت کلیهها را فراموش نکنند.
جمعبندی
کلیهها نقش مهمی در حفظ شرایط طبیعی بدن بر عهده دارند بنابراین آسیب به بافت آنها سبب افت عملکرد سایر اعضاب بدن خواهد شد. بسیاری از بیماریها به ویژه دیابت نقش مهمی در ابتلا افراد به نارسایی کلیه دارند. لذا کنترل قند خون و سایر ریسک فاکتورها در حفظ شرایط بدن و طول عمر حیاتی هستند. با رعایت رژیمهای غذایی مناسب و نیز سبک زندگی سالم تا حد زیادی میتوان از ابتلا به نارسایی کلیه ناشی از دیابت جلوگیری کرد.