یکی از مهمترین مسائلی که در مورد بیماری دیابت مطرح است، چه راهکارهایی برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری وجود دارد؟ بجز دیابت نوع یک که به صورت ارثی وجود دارد برای سایر انواع دیابت روشهای مختلفی جهت پیشگیری از دیابت مطرح شده است. که یکی از مهمترین راههای کنترل و کاهش قند خون؛ تغییر سبک زندگی و روی آوردن به شیوه صحیح زندگی میباشد. این موضوع در ۲ عبارت ساده معرفی میشود: تغذیه و ورزش.
در ادامه به بررسی تاثیر تغذیه و ورزش در کاهش قند خون به صورت دقیق خواهیم پرداخت.
پیشگیری از دیابت
شاید این سوال برای شما پیش بیاید که چه کارهایی در پیشگیری از دیابت و کاهش قند خون کمک میکند؟ اما قبل از هر چیزی باید بدانید که پیشگیری در مراحل اولیه بسیار مفیدتر است. به طور کلی پیشگیری از دیابت را میتوان در ۳ سطح تقسیم بندی کرد. که هر ۳ سطح شامل اقدامات لازم جهت جلوگیری از بروز دیابت و کاهش قند خون در افراد در معرض خطر (کسانی که حداقل یکی از علائم مربوط به افراد مبتلا به دیابت نوع دو را دارند) میباشد.
تحقیقات پزشکی نقش مثبت فعالیت منظم ورزشی و کم کردن وزن را در کاهش ابتلای به به دیابت نوع دو در افراد در معرض خطر را نشان میدهد.
بجز در مورد دیابت نوع یک که ارثی است و تنها با پیشگیری میتوان اثرات و عوارض آن را کاهش داد، در دیابت دو رژیم غذایی مناسب و ورزش توانسته ۵ تا ۷ درصد کاهش وزن ایجاد کند که این خود میتواند در پیشگیری از دیابت، به تأخیر انداختن آن و در مراحل بعدی در کنترل و کاهش قند خون موثر باشد. دو معیار اصلی که در مورد پیشگیری از دیابت ارائه شده است شامل ورزش منظم و برنامه غذایی مناسب است. به طور خلاصه میتوان گفت تغییر در شیوه زندگی، ابتلا شما به بیماری دیابت را کاهش میدهد.
در ادامه مراحلی که میتواند در پیشگیری از ابتلا به دیابت کمک کند را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
ورزش منظم و ابتلا به دیابت
یکی از مهمترین راههای کنترل و کاهش قند خون ورزش کردن در روز به مدت ۳۰ دقیقه است. ورزش به دیابتیها کمک میکند از شر حملات قلبی و آسیبهای عصبی در امان باشند. انجام فعالیتهای ورزشی منظم نقش مهمی در کنترل و بهبود دیابت دارد. ورزش مناسب حساسیت بدن نسبت به انسولین را افزایش میدهد. یعنی سلولهای اعضای بدن پاسخدهی بهتری نسبت به انسولین خواهند داشت که درنتیجه آن غلظت قند کاهش مییابد.
باتوجه به نقش ورزش در کاهش وزن و چربی خون و نیز کم کردن مقاومت بدن نسبت به انسولین که از مهمترین دلایل افزایش قند خون در دیابت نوع دو است، میتوان به اهمیت نقش ورزش در کنترل و کاهش قند خون، درمان دیابت و عوارض آن پیبرد.
تجربه نشان داده است که اکثر کسانی که دیابت خود را به خوبی کنترل میکنند، کسانی هستند که به طور منظم ورزش میکنند. باید به خاطر داشت که ورزش تنها زمانی دارای بیشترین تاثیر است که همراه با رعایت رژیم غذایی باشد.
نکات مهم در زمان ورزش:
- در هفته ۳ بار و هر بار ۳۰ دقیقه برحسب زمان فراغت خود بدوید.
- از استعمال دخانیات بپرهیزید.
- تا آنجایی بدوید که احساس درد نکنید. درد در بدن نشان دهنده فشار بیش از حد است.
- دویدن خود را در فضایی انجام دهید که از آلودگی هوا به دور باشد.
- هنگام دویدن سعی کنید تا آنجا که امکان دارد، هوا را از راه بینی گرفته و از دهان خارج کنید.
- هر زمان که احساس کردید، دویدن برایتان مشکل است آن را به راه رفتن تبدیل کنید و درصورت بهبود مجدد بدوید.
- اگر سن شما زیر ۶۰ سال است و قلبی سالم دارید، بدوید. برای سنین بالاتر از ۶۰ سال، پیاده روی بهتر است.
- حداقل ۲ ساعت پس از خوردن غذا اقدام به دویدن کنید و هرگز با شکم پر ندوید.
- مدت و شدت برنامه ورزشی خود را به تدریج افزایش دهید تا بتوانید آن را با غلظت گلوکز خون تنظیم کنید.
- اگر قند خون شما مرتب پایین میآید، بهتر است در اماکن سرپوشیده و با مراقبت یک همراه، به ورزش بپردازید.
- به طورکلی بهترین نوع ورزش برای بیماران دیابتی ورزشهای هوازی هستند. یعنی ورزشهایی که به طور مداوم و باشدت کم یا متوسط انجام میشوند. مثل: پیادهروی، دویدن آهسته، طناب زدن، شنا و دوچرخه سواری.
تغذیه سالم
یکی از پایههای اساسی و مهم در درمان، پیشگیری بیماری دیابت و کاهش قند خون تغذیه سالم و صحیح است. که بدون توجه به آن درمان این بیماری امکان پذیر نیست. تغذیه سالم صرفا به معنای عدم مصرف قند و شکر، برنج، سیب زمینی و مواد نشاسته ای نیست. بدن انسان قبل از هر چیزی نیاز به گلوکز دارد تا انرژی مورد نیاز او تامین شود ولی این نیاز بدن بایستی به نحو صحیح و با استفاده از مواد غذایی مختلف تامین شود. از مهمترین ویژگیهایی که افراد مبتلا به دیابت باید داشته باشد:
- چربی کم
- حاوی مقادیر کافی پروتئین
- فاقد قند ساده
- دارای مقادیر زیاد فیبر
همانطور که قبلا اشاره شد، منظور از تغذیه صحیح در بیمار مبتلا به دیابت به معنای رژیمهای غذایی سخت نیست بلکه ترک عادتهای نادرست غذایی است. هدف اصلی از رژیم درمانی در بیماران دیابتی، استفاده از موارد غذایی به صورت متعادل است. اصولا رژیم غذایی که توسط کارشناسان و متخصصان تغذیه جهت کاهش قند خون برای افراد دیابتی تهیه میشود دارای اهداف زیر است:
- رساندن قند خون به سطح طبیعی
- حفظ سطح چربیهای خون در حد طبیعی
- کاهش مشکلات خاص در بیماران دیابتی
- به دست آوردن و حفظ وزن ایده آل
- رساندن مواد مغذی به بدن به میزان لازم
- تامین انرژی مورد نیاز بدن جهت انجام فعالیتهای لازم
- جلوگیری از بروز عوارض و مشکلات ناشی از دیابت
روشهای پیشگیری از کتواسیدوز دیابتی
در مواقعی که هیچگونه ترشح انسولین وجود ندارد و یا ترشح آن بسیار کم است، در اثر شکسته شدن بیش از حد ذخایر چربی مقدار اسید چرب خون که همان مواد سازنده ذخایر چربی است، به طرز خطرناکی بالا میرود. این اسیدهای چرب اضافی در کبد به اجسام کتونی به نام استون تبدیل میشوند. اجسام کتونی در عین حال که به عنوان سوخت مورد استفاده سلولهای بدن مخصوصاً سلولهای مغزی قرار میگیرند خاصیت اسیدی نیز دارند و تجمع آنها در خون منجر به وضعیتی میشود که به نام کتواسیدوز دیابتی معروف است.
در این حالت علاوه بر خون در ادرار نیز اجسام کتونی دیده میشود. با اینکه کتواسیدوز یکی از عوارض خطرناک دیابت است ولی به راحتی قابل پیشگیری میباشد. رعایت نکات زیر میتواند در پیشگیری در این زمینه به شما کمک کند:
- مواردی را که باید در آنها مقدار کتون ادرار را اندازه گرفت همیشه به خاطر بسپارید.
- اگر نتیجه آزمایش کتون ادرار متوسط یا زیاد است در اولین فرصت با پزشک خود تماس بگیرید.
- در صورت تجویز پزشک خود هر ۴ ساعت یک بار انسولین رگولار تزریق کنید تا زمانی که آزمایش کتون ادرار منفی شود.
- مایعات فراوان بنوشید تا مواد کتونی بهتر و سریعتر از بدن دفع شوند.
روشهای کنترل دیابت هنگام بیماری
هر چند احتمال بروز عفونت یا بیماری در افراد مبتلا به دیابتی که دیابت آنها تحت کنترل مطلوب است با دیگر افراد جامعه تفاوتی ندارد، ولی آنهایی که کنترل مناسبی بر روی قند خونشان ندارند به علت کاهش مقاومت و ایمنی بدن، مستعد ابتلا به عفونتهای مختلف خواهند بود.
به طور کلی هر گونه بیماری از جمله سرما خوردگی، آنفلوانزا و انواع عفونتهای دیگر از طرف بدن به عنوان یک عامل استرسزا تلقی گردیده، منجر به افزایش هورمونهای ضد انسولین و بالا رفتن قند خون خواهد گردید و در نتیجه آن افزایش نیاز شما به انسولین را در پی خواهد داشت. البته گاهی اوقات بعضی بیماریهای دستگاه گوارش که همراه با اسهال و استفراغ هستند، منجر به کاهش قند خون و هیپوگلیسمی در افرادی میشوند که از انسولین استفاده میکنند. در این مواقع حتی لازم است تا شما مقدار انسولین تزریقی روزانه خود را کم کنید.
به عنوان یک اصل کلی هدف از اقدامات درمانی هنگام بروز بیماری در یک فرد دیابتی پیشگیری از ۳ عارضه کم آبی بدن، کتواسیدوز و هیپوگلیسمی است. جهت رسیدن به این اهداف انجام اقدامات زیر لازم و ضروری است:
- هیچگاه مصرف داروهای خود مثل انسولین یا قرص را قطع نکنید حتی اگر قادر به خوردن چیزی نیستید. در این مواقع براساس دستورالعمل پزشک به تغییر داروی خود بپردازید.
- قند خون و کتون ادرار خود را هر ۴ ساعت اندازه بگیرید. نتایج این آزمایشها میزان تغییر انسولین (در صورت مصرف) و نیز وضعیت تغذیه شما در هنگام بیماری را مشخص خواهند کرد.
- مایعات کافی مصرف کنید زیرا قند خون بالا، تب و یا اسهال و استفراغ (در صورت وجود) موجب کاهش مایعات بدن خواهند شد.
- غذای کافی به بدن برسانید تا هم قدرت مقابله بدن با عفونت افزایش یابد و هم از پایین افتادن قند خون جلوگیری شود. معمولاً در این مواقع غذاهای سبک و آبکی مثل سوپ یا آب میوه در حجم کم به دفعات زیاد توصیه میشود.
- استراحت کنید و از فعالیت زیاد بپرهیزید.
نتیجه گیری
یکی از مهمترین راهکارها برای پیشگیری از ابتلا به دیابت و کاهش قند خون، ورزش منظم و رعایت نکات کلیدی در تغذیه میباشد. در این مقاله نکات مهمی در مورد نحوه ورزش که بتواند در سوخت و ساز بدن موثر باشد، ذکر شد. همچنین به مواردی در رابطه با تغذیه و نکاتی که افراد مبتلا به دیابت جهت کاهش قند خون خود در زمان مواجه به بیماری باید رعایت کنند، نیز اشاره شد.