جهت تشخیص دیابت نوع یک در مرحله اول باید بدانیم که بیماری دیابت چیست؟ به چند دسته تقسیم میشود؟ علائم بروز و ابتلا به هر کدام از دسته های دیابت چیست؟ و اینکه چه راهی جهت کنترل و یا درمان این بیماری توصیه میشود؟
دیابت به دستهای از بیماریهای متابولیک گفته میشود که افزایش سطح قند خون از مهمترین ویژگی مشترک آنها است. مواد غذایی بعد از مصرف، در بدن به صورت قند در میآیند و از این قند برای تولید انرژی استفاده میشود. بروز مشکل در ترشح انسولین یا عملکرد آن و یا هر دو مورد، باعث میشود که قند وارد سلول نشده و سلول گرسنه بماند و در نتیجه کار بدن دچار اشکال شود که باعث بالا رفتن قند خون میشود.
قند خون بالا میتواند مانند سم عمل کرده و به سلول ها و بافت های بدن آسیب برساند. بدن دراثر مبتلا به دیابت توانایی کنترل قند خون خود را از دست داده و سلول های بدن به انسولین موجود در خون، به خوبی پاسخ نمیدهد. درصورت عدم درمان و کنترل دیابت عوارض شدید چشمی، عوارض کلیوی و عصبی در انتظار بیماران دیابتی خواهد بود.
در افرادی که به دیابت مبتلا هستند، لوزالمعده مقدار اندکی انسولین تولید میکند یا سلول های بدن به انسولین پاسخ مناسبی نمیدهند. در هر دوحالت، میزان گلوکز خون بالا میشود که بخشی از آن از طریق ادرار دفع میشود و بخش عمده آن در خون میماند و به بخش های مختلف بدن آسیب میرساند. افزایش قند خون در دراز مدت سبب صدماتی به اعصاب و عروق میشود. که این صدمات میتواند منجر به ایجاد عوارضی مانند بیماری های قلبی، عروقی، سکته قلبی، کاهش بینایی، بیماریهای کلیوی، اختلال عصبی، عفونتهای دهان و حتی قطع عضو شود.
دستهبندی دیابت
طبقهبندی اصلی انواع دیابت شامل دیابت نوع یک، دیابت نوع دو، دیابت حاملگی و دیابت همراه با موقعیت ها یا سندرمهای دیگر است. این درحالی است که پزشکان هنوز راهی قطعی برای درمان دیابت ارائه نداده اند. در این مقاله قصد داریم به بررسی دقیق دیابت نوع یک و نحوه شناسایی دیابت نوع یک بپردازیم.
دیابت نوع یک:
دیابت نوع اول که با عنوان دیابت وابسته به انسولین (IDDM) شناخته میشود، درواقع نوعی بیماری خود ایمنی و وارثی است. در افراد مبتلا به این بیماری، دستگاه ایمنی به سلولهای خاصی از لوزالمعده به نام جزایر لانگرهانس که انسولین ترشح میکنند، حمله و به آنها آسیب میرساند. درنتیجه این سلولها دیگر انسولین ترشح نمیکنند یا میزان تولید آن ها بسیار پایین است. به همین دلیل افراد مبتلا به دیابت نوع اول لازم است روزانه مقدار مشخصی انسولین به خود تزریق کنند. باتوجه به این که این نوع دیابت توانایی تولید انسولین به مقدار مورد نیاز ندارد، بدن نمیتواند از قند حاصل از مصرف غذاها استفاده کنند و از مهمترین علائم آن کاهش وزن شدید است.
از مهمترین ویژگیهای بیمارانی که دیابت نوع یک دارند، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- سن ابتلا به دیابت نوع یک، زیر ۳۰ سال است و نقطه اوج ۱۰ تا ۱۲ سال میباشد.
- بیمار هنگام تشخیص معمولا لاغر است و به تازگی کاهش وزن پیدا کرده است.
- علت آن ژنتیکی، محیطی و ایمنی مانند ویروس است. البته ممکن است در اطرافیان نزدیک مورد دیابت مشاهده نشود.
- شروع بیماری معمولا پرسرصدا و با علائم بالینی، پر ادراری، کاهش وزن و حتی کمای دیابتی میتواند باشد.
علائم:
علائم بالینی دیابت نوع یک بستگی به سطح قندخون دارد که شامل: پر ادراری، تشنگی زیاد و پرخوری است (این ۳ علامت اصلی هستند). سایر علائم عمومی بیماری دیابت، بخصوص نوع یک شامل خستگی و ضعف، تغییرات ناگهانی در وضعیت بینایی، گزگز و بی حسی دست و پاها، خشکی پوست و ترمیم و بهبود کند زخمهای بدن و عفونت های عود کننده میباشد.
تشخیص دیابت نوع یک:
جهت تشخیص بیماران به دو دسته: بدون علائم بالینی و دارای علائم بالینی تقسیم میشوند. بیماران با علائم بالینی ذکر شده با یک آزمایش ساده قند غیرناشتا (اگر قند خون بالاتر از ۲۰۰ میلیگرم در دسی لیتر باشد) تشخیص داده میشوند. اما بیماران بدون علائم بالینی ممکن است سالها بدون تشخیص باقی بمانند و در زمان تشخیص اختلال چشمی، اختلال اعصاب محیطی و یا اختلالات ناشی از دیابت داشته باشند. لذا درصورتیکه سن بالای ۴۰ سال وجود سابقه دیابت در خانواده و وزن بالا دارید حتماً سالیانه آزمایش قندخون انجام دهید.
اندازه گیری قند خون نشان میدهد که پاسخ بدن به رژیم غذایی و برنامه ورزشی چگونه است. تمام افراد مبتلا به انواع دیابت اگر به طور دقیق درمان نشوند و همواره قند خون آنها بالا باشد دچار عوارض مخرب دیابت خواهند شد.
در ادامه به بررسی روشهای تست تشخیص دیابت نوع یک پرداخته میشود:
- آزمایش خون
- آزمایش ادرار
- تست تحمل گلوکز (GTT)
۱٫ آزمایش خون
- اندازهگیری در آزمایشگاه:
با توجه به دستور پزشکان ممکن است این آزمایش به صورت ناشتا یا به صورت اورژانس انجام گیرد. با گرفتن خون از دست شما و قرار دادن آن در دستگاههای مخصوصی میزان قند خونتان مشخص میگردد. همچنین، آزمایش خونی که در آزمایشگاهها میتواند انجام شود قادر است حد متوسط قند خون را در یک دوره مشخص از دو هفته تا ۸ هفته قبل را نیز به ما نشان بدهد.
- اندازه گیری با گلوکومتر:
گلوکومتر دستگاه کوچکی است که مانند یک ماشین حساب میباشد و دارای یک صفحه نمایش برای نشان دادن میزان قند خون و یک قطعه کوچک برای قرار دادن نمونه خون است که در آن باید یک قطره از خون فرد گذاشته شود که بعد از قرار دادن قطرههایی از خون روی کیت مقدار قند خون را نشان میدهد که در موارد اورژانس یا در منزل میتوان با این دستگاه به سادگی میزان قند خون را اندازه گرفت.
- تعیین قند خون به روش بصری:
در این روش جهت تشخیص دیابت نوع یک قطرهای از خون خود را در روی یک نوار تست قرار میدهید. بعد از مدت مشخصی انتظار آن را از روی نوار تست پاک مینمایید و واکنشگر نوار تست را با جدول رنگ مشخص شده در روی قوطی محتوی نوار تست مقایسه میکنید بدین ترتیب میزان قند خون شما مشخص میشود. اگر شما مبتلا به دیابت نوع یک هستید ممکن است مواقعی پیش بیاید که پزشکتان بخواهد بداند که آیا در طی یکی دو ماه گذشته درمان شما مؤثر بوده است و قند خون شما به خوبی کنترل شده است یا خیر.
با استفاده از ۲ آزمایش تعیین میزان هموگلوبین گلیکوزیله و تعیین میزان فروکتوزامین میتوان اطلاعات مورد نظر را بدست آورد.
۲٫ آزمایش ادرار
وقتی که مقدار قند خون شما افزایش یابد کلیهها دیگر نمیتوانند مقادیر تصفیه شده آن را باز جذب نمایند و در نتیجه در ادرار شما قند دیده میشود. نحوه استفاده از نوارهای آزمایش ادرار بسیار راحت باشد. برای تشخیص دیابت شما میتوانید با قرار دادن آن در مقابل جریان خروج ادرارتان یا با ریختن ادرارتان در یک ظرف و فرو کردن نوار مخصوص آزمایش این کار را انجام دهید.
بعد از چند لحظه تغییر رنگی در نوار آزمایش پدید میآید که براساس آن میتوان مشخص نمود که آیا در ادرار قند وجود دارد یا خیر. برای اینکه آزمایش بطرز صحیحی انجام شود باید از ادرار تازه استفاده نمود. وقتی میخواهید صبحها که از خواب بیدار میشوید آزمایش را انجام دهید شما ابتدا باید ادرار نموده و مثانه تان را کاملاً خالی نمایید. سپس بعد از نیم ساعت دوباره ادرار کرده و آن را آزمایش نمایید
۳٫ تست تحمل گلوکز (GTT)
مشکلی که در آزمایش ادرار وجود دارد این است که آستانه ای که کلیهها میتوانند تا آن حد، قندی در کلیه ها تصفیه میشود را باز جذب نمایند در افراد مختلف، متفاوت است. بعضی از افرادی که به دیابت نوع یک یا نوع دو مبتلا هستند دارای آستانه پایینی هستند. درنتیجه در آزمایش ادرار آنها قند دیده میشود. این افراد باید آزمایش تحمل گلوکز یا GTT را انجام دهند تا مشخص شود آیا واقعا به مرض قند مبتلا هستند یا خیر.
هنگامی که شما مجبور به تزریق انسولین هستید، نیاز دارید که قند خون خود را بطور مرتب آزمایش کنید تا براساس آن بتوانید مقدار مناسب انسولین که باید تزریق نمایید را محاسبه کنید. چنین اندازهگیریهای قند خون به شما کمک خواهد کرد تا از پایین آوردن بیش از حد قند خون خود دوری کنید. همچنین بدین ترتیب خواهید توانست از پیشامدهای ناشی از افزایش شدید قند خون و بروز دیابت جلوگیری نمایید.
این اندازه گیری به شما خواهد گفت که به منظور کنترل بهتر قند خونتان آیا نیازی به تغییر در روشهای کنترل یعنی رژیم غذائی، فعالیت فیزیکی و داروهایتان وجود دارد یا خیر.
نتیجه گیری
در این مقاله به بررسی بیماری دیابت و روشهای تشخیص دیابت نوع یک اشاره شد. دیابت یک بیماری است که در آن تولید یا عملکرد انسولین و یا هردوی آنها دچار مشکل میشود. این بیماری دارای انواع مختلفی است که از مهمترین آن دیابت نوع یک میباشد که متاسفانه هنوز هم راهکار قطعی برای درمان این بیماری ارائه نشده است. این نوع عمدتا به صورت ارثی و از مهمترین علائم آن کاهش وزن شدید است. تمرکز اصلی به بررسی روشهای شناسایی و تشخیص دیایت نوع یک بود که مهمترین آن شامل آزمایش ادرار، آزمایش خون و تست تحمل گلوکز است.