قبل از شناخت روشهای تشخیص دیابت نوع دوم باید از ابتدا این بیماری را شناخت. اینکه بطور کلی دیابت چیست؟ چه کسانی به این بیماری دچار میشوند؟ آیا دیابت انواع متنوعی دارد؟ راه تشخیص دیابت نوع دوم چیست؟ روشهای پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع دوم چگونه است؟
دیابت نوع دوم که قبلاً به نام دیابت غیر وابسته به انسولین شناخته میشد، یا بدن به دلایل مختلف قادر به ساخت مقادیر کافی انسولین نیست و یا انسولین ایجاد شده از لوزالمعده نمیتواند وظایف خود را در بدن به خوبی انجام دهد. که نشان دهنده وجود مقاومت نسبت به انسولین در شخص مبتلا میباشد. دیابت نوع دوم بیشتر در سنین بالا (بیشتر از ۳۰ سال) خود را نشان میدهد و همراه با چاقی است.
این نوع دیابت معمولاً در مراحل اولیه با رعایت رژیم غذایی مناسب، فعالیت منظم ورزشی و کاهش وزن قابل کنترل است ولی در نهایت افراد زیادی نیازمند به دریافت داروهای خوراکی و یا حتی تزریق انسولین برای کنترل دیابت خود میباشند. دیابت نوع دوم شایع ترین شکل دیابت است که درصد بالایی از افراد مبتلا به دیابت را درگیر خود میکند.
دیابت نوعی بیماری است که وقتی لوزالمعده، انسولین تولید نمیکند و یا بدن از انسولین تولید شده استفاده موثر کند، اتفاق میافتد. در واقع این بیماری نوعی اختلال در سوخت و ساز بدن است. سوخت و ساز روشی است که بدن مواد غذایی را برای رشد و تهیه انرژی به کار میگیرد. غذایی که میخوریم، به صورت قند (گلوکز) در اختیار سلول های بدن قرار میگیرد. و این قند از طریق هورمون انسولین میتواند به راحتی به سلول های بدن وارد شود. درنتیجه درصورتی که این هورمون نتواند به وظایف خود عمل کند، باعث بروز بیماری دیابت خواهد شد.
عوامل زمینهساز دیابت نوع دوم
عوامل مختلفی در ابتلا بیمار به دیابت نوع دوم میتواند نقش داشته باشد. از مهمترین این موارد میتوان به عوامل ژنتیکی و ارثی، عوامل محیطی، سبک زندگی و … اشاره نمود. که البته شیوه زندگی افراد در ابتلا به این بیماری تاثیر بسیار زیادی دارد. در توضیح این مطلب باید گفت با وجودی که سابقه خانوادگی یکی از مهمترین عوامل خطر برای ابتلا به دیابت در افراد جامعه است، این عامل بیشتر در افرادی مؤثر میباشد که شیوه زندگی خاصی دارند. همچنین افرادی که چربی زیاد، میوه و سبزیجات کمی مصرف میکنند و همچنین فعالیت بدنی کمی دارند بیشتر در معرض ابتلا به دبایت نوع دوم هستند.
چاقی نیز یکی از مهمترین عوامل خطر برای ابتلا به دیابت نوع دوم میباشد و بیشتر در افراد جوان و نیز افرادی که به مدت طولانی چاق بوده اند خطر ساز است. به طوری که در حال حاضر با افزایش اضافه وزن و چاقی در افراد نوجوان و جوان شیوع دیابت نوع دوم نیز در این گروههای سنی افزایش پیدا کرده است.
تشخیص دیابت نوع دوم
برای تشخیص دیابت نوع دوم میتوان از چند آزمایش مهم که در ادامه مطرح میشود استفاده کرد. نتایج هریک از این آزمایش ها میتواند اطلاعات کافی در مورد وضعیت فرد در اختیار پزشک قرار بدهد.
- آزمایش قند خون
یکی از روش های متداول برای تشخیص دیابت نوع ۱ و نوع دوم استفاده از آزمایش قند خون است. لازم است برای انجام این آزمایش باید به مدت ۸ تا ۱۰ ساعت غذا یا مایعات مصرف نکنید. درصورتی که میزان قند خون بیشتر از ۱۲۶ mg/dl باید نشان دهنده این است که مبتلا به دیابت است و لازم است به پزشک متخصص مراجعه کنید. همچنین میتوان از دستگاه گلوکومتر نیز برای این تشخیص میزان قند خون بدن استفاده کرد.
- آزمایش قند ادرار
باتوجه به ظهور نوارهای مخصوص اندازه گیری قند خون و گلوکومترها، نوارهای آزمایش قند ادرار دیگر کارایی چندانی در کنترل دیابت ندارد. علت آن هم شامل موارد زیر است:
- این نوارها تنها مقدار قند ادراری را که در طول چند ساعت اخیر در مثانه ذخیره شده است را نشان میدهد. هیچ اطلاعی در مورد میزان قند خون فعلی ارائه نمیکند.
- تا زمانی که قند خون به بیشتر از ۱۸۰ mg/dl نرسد قندی در ادرار ظاهر نخواهد شد. بنابراین عدم وجود قند در نمونه فعلی ادرار نمیتواند قند خون پایین، قند خون طبیعی و یا قند خونی را که تنها اندکی از مقدار طبیعی بالاتر است، از هم تشخیص دهد.
نتیجه این عوامل سبب میشود تا نوارهای اندازه گیری قند ادرار باوجود قیمت پایین تر و نحوه استفاده آسانتر نسبت به نوارهای اندازه گیری قند خون، به عنوان روش مطمئن در شناسایی و تشخیص دیابت در فرد مبتلا شناخته نشود.
عوامل خطر:
بطور کلی عوامل خطر در دیابت نوع دوم شامل موارد زیر هستند:
- اضافه وزن و چاقی سابقه دیابت در بستگان درجه یک
- سابقه دیابت حاملگی، فشار خون بالا
- چربی خون بالا و سابقه قند خون ناشتای بالاتر از حد طبیعی یعنی بین ۱۱۰-۱۲۶ میلی گرم در دسی لیتر
آمار نشان میدهند در حال حاضر به تعداد نیمی از مبتلایان به دیابت نوع دوم افرادی در جامعه وجود دارند که دیابت آنها تشخیص داده نشده است. از آنجایی که در این افراد دیابت هیچ علامت ظاهری مشخصی ندارد فرد مبتلا تا چندین سال از وجود دیابت خود اطلاع ندارد و تنها پس از بروز عوارض بلندمدت دیابت مثل آسیب شبکیه چشم و یا کلیه ها پی به وجود آن میبرد. طبق آمار موجود نزدیک به ۵۰ درصد از کسانی که به تازگی تشخیص دیابت در مورد آنها داده شده است دچار حداقل یکی از عوارض دیابت میباشند.
پیشگیری
شاید این سوال برای شما پیش بیاید که چگونه میتوان از دبایت پیشگیری کرد؟ اما قبل از هر چیزی باید بدانید که پیشگیری در مراحل اولیه بسیار مفیدتر است. بجز در مورد دیابت نوع ۱ که ارثی است و تنها با پیشگیری میتوان اثرات و عوارض آن را کاهش داد. در دیابت نوع دوم رژیم غذایی مناسب و ورزش توانسته ۵ تا ۷ درصد کاهش وزن ایجاد کند که این خود در پیشگیری از دیابت و یا به تأخیر انداختن آن موثر است. انجمن پیشگیری از دیابت دو معیار پیشگیری از این بیماری را ارائه کرده:
- برنامه غذایی مناسب و ورزش منظم یا همان تغییر در شیوه زندگی: با انجام ۳۰ دقیقه ورزش در ۵ روز هفته و خوردن غذای کم چرب و کم کالری صورت میگیرد.
- داروهای خوراکی دیابت (متفورمین): افرادی که تغییری در شیوه زندگی داشته اند خطر ابتلا به دیابت نوع دو در آنها تا ۵۸ درصد کاهش یافته است. این میزان در افرادی که از داروی متفورمین مصرف میکردند ۳۱ درصد است. در این جا نتیجه میتوان نتیجه گرفت تغییر در شیوه زندگی که شامل رعایت دستورالعمل غذایی مناسب و ورزش است میتواند نقش مهمی در پیشگیری از دیابت داشته باشد.
علائم دیابت نوع دوم
به طور کلی روش های تشخیص دیابت را میتوان به دو دسته تقسیم کنیم. افرادی که دارای علائم دیابت هستند و افراد بدون علائم. در ابتدا هر یک از این دسته ها را مورد بررسی قرار خواهیم داد و بعد به بررسی روش های تشخیص دیابت خواهیم پرداخت:
علائم افراد دیابتی:
- خستگی بیش از حد
- گرسنگی شدید
- کاهش دید چشم
- ترمیم کند بریدگی و زخم ها
- سوزن سوزن شدن دست و پا
- ادرار کردن زیاد
- تشنگی زیاد و نوشیدن مکرر مایعات
افراد زیر ۴۵ سال:
افرادی که دارای اضافه وزن هستند، درصورتی که حداقل ۲ مورد از موارد زیر را داشته باشند، لازم است تست غربالگری دیابت را انجام دهند:
- عدم تحرک بدنی کافی
- فامیل درجه اول دیابتی
- سابقه خانوادگی و ارثی قوی برای دیابت
- زنانی که نوزاد با وزن بیشتر از ۵/۴ کیلوگرم به دنیا آورده اند.
- زنان با دیابت در زمان حاملگی
- افرادی که در آزمایش خون آنها HDL خون کمتر از mg/dl 35 یا تری گلیسرید بیشتر از mg/dl 250 باشد.
- فشارخون بالا
- هموگلوبین A1C بیشتر از ۵.۷ یا وجود عدم تحمل قند در آزمایش قند قبلی
- وجود بیماری قلبی – عروقی
آزمایش هموگلوبین A1C
در توضیح این آزمایش باید گفت که اصولاً هموگلوبین یکی از پروتئین های داخل گلبول های قرمز است و وظیفه حمل اکسیژن در خون را برعهده دارد. هموگلوبین نیز مانند تمام پروتئین های دیگر بدن با قندها از جمله گلوکز ترکیب میشود. این ترکیب تا زمانی که گلبول قرمز در خون زنده است (تقریباً ۱۲۰ روز) پایدار میباشد و این اساس آزمایش هموگلوبین A1C را تشکیل میدهد.
هر چقدر میزان قند خون شما در طول ۲، ۳ ماه گذشته بالاتر از مقدار طبیعی باشد، درصد هموگلوبین A1C خون شما که با گلوکز ترکیب شده است نیز بیشتر خواهد بود. درصورتی که میزان هموگلوبین A1C در خون شما بیشتر از ۸ درصد باشد نشان دهنده این است که شما احتمالا به دیابت مبتلا هستید و لازم است به پزشک مراجعه کنید. همچنین آزمایشات نشان داده که کاهش مقدار هموکلوبین به هر میزان باعث کاهش عوارض بلند مدت دیابت خواهد شد.
نتیجه گیری
در این مطلب به بررسی بیماری دیابت نوع دوم پرداخته شد. باتوجه به اطلاعات ارائه شده توسط سازمان جهانی بهداشت این بیماری در سنین بالای ۴۵ سال علائم خود را نشان میدهد. ولی باتوجه به رشد وزن افراد در چند سال گذشته هشدارهایی در مورد افزایش افراد مبتلا به دیابت در سنین کمتر از ۴۵ را داده است. از مهمترین افرادی که در معرض مبتلا به این بیماری هستند میتوان به بیماران قلبی – عروقی و افرادی که اضافه وزن دارند، اشاره کرد. به همین دلیل توصیه میشود برای شناسایی و تشخیص ابتلا به دیابت از آزمایشات مخصوص خود که شامل آزمایش قند خون و هموگلوبین A1C است، استفاده شود.