در رابطه با اختلالات ویتامین D و دیابت نوع ۲؛ مطالعات انجام شده نشان میدهد که بین میزان ویتامین D موجود در بدن و ابتلا به دیابت نوع ۲ ارتباط وجود دارد. و درصورتی که میزان ویتامین D بدن کمتر از حد خود باشد باعث افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ و عوارض بلند مدت آن میشود. آنچه که امروزه زیاد احساس میشود، کاهش میزان ویتامین D در افراد با گروه سنی بیش از ۴۵ سال است که احتمال ابتلا به بیماری دیابت نوع ۲ در این سنین بسیار افزایش پیدا میکند.
باتوجه به اهمیت مسئله، در این مقاله قصد داریم ابتدا ویژگی های ویتامین D را مورد بررسی قرار دهیم.
ویتامین D
ویتامین D یکی از مهمترین ویتامینهای مورد نیاز بدن انسان است. همه ما میدانیم که ویتامین D نقش مهمی در استخوانسازی دارد اما فواید ویتامین D تنها این نیست و اثرات آن بر بدن بسیار شگفت انگیز است. به طوری که کمبود آن روی کل بدن تاثیرگذار و موجب ناراحتیهای بسیاری خواهد شد که اغلب ما از علت آن بی خبر هستیم.
در تعریف ویتامین دی میتوان گفت: “یک ویتامین محلول در چربی است که بطور طبیعی در تعداد مشخصی از غذاها وجود دارد و بهعنوان مکمل غذایی قابل دسترس است. همچنین زمانیکه اشعه ماورای بنفش خورشید به پوست میتابد و فرآیند سنتز ویتامین دی رخ میدهد، در درون بدن تولید میشود. ویتامین دی حاصل از نور خورشید، غذا و مکمل ازنظر زیستی بیجان است و برای فعال شدن به دو واکنش شیمیایی نیاز دارد.”
فواید ویتامین D
ویتامین D نیز دارای فواید بسیاری میباشد که در ادامه به بررسی بعضی از این موارد خواهیم پرداخت.
- کمک در زمان بارداری به مادر و فرزند:
مادرانی که در دوران بارداری از کمبود ویتامین D رنج میبرند، در معرض خطر مرگ و میر که به دلایل فشار خون بالا، زایمان پیش از موعد و نوزادانی کم وزن هستند. همچنین این مادران باتوجه به کمبود ویتامین D نیازمند به سزارین هستند که باعث میشود مادر و فرزند در معرض عفونت قرار بگیرند.
- پیشگیری از چاقی:
ازجمله کارهایی که ویتامین D انجام میدهد، جلوگیری از افزایش وزن در بازه زمانی طولانی میشود. یکی از راههای افزایش میزان ویتامین در بدن استفاده از قرص های ویتامین D است.
- تقویت استخوان:
یکی از مهمترین وظایف ویتامین D کمک به بدن برای جذب کلسیم از غذا است، که برای تقویت استخوانها در هر سنی از کودکی تا پیری ضروری است. همچنین مصرف روزانه کلسیم در افراد بزرگسال میتواند علاوه بر تقویت استخوان و دندان ها، باعث جلوگیری از پوکی یا شکستی استخوان گردد.
- بهبود دیابت:
پژوهشهای انجام شده نشان میدهد که بین ابتلا به دیابت نوع ۲ و کمبود ویتامین D رابطه وجود دارد. چرا که چربیهای اضافی بدن با ابتلا به دیابت و کمبود این ویتامین رابطه مستقیم دارد.
عوامل کاهش ویتامین D در بدن
کمبود ویتامین D در بدن شما میتواند عوامل متعددی داشته باشد، از جمله:
- رژیم غذایی که حاوی مقدار کافی ویتامین D نیست.
- مقدار کافی ویتامین D از غذا جذب نمیکنید.
- به مقدار کافی در معرض نور خورشید قرار نمیگیرید.
- کبد یا کلیههای شما نمیتوانند ویتامین D را در بدن شما به حالت فعال آن تبدیل کنند.
- احتمالاً داروهایی مصرف میکنید که مانع جذب یا تبدیل ویتامین D در بدن میشود.
از مهمترین مواد غذایی که دارای این ویتامین است میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- زرده تخم مرغ
- قارچ
- جگر گاو
- پنیر
- آب پرتغال
- شیر گاو
- شیر سویا
- غلات و جو دوسر
- روغن جگر ماهی
- کنسرو تن ماهی
- ماهی سالدین
- ماهی سالمون
- ماست
رابطه ویتامین D و دیابت نوع ۲
در خصوص اختلالات ویتامین D و دیابت نوع ۲؛ باید گفت که این نوع از دیابت به مشکل مهمی در مراقبتهای بهداشتی جهانی تبدیل شده و با عوارض جدی و مرگ و میر بالا همراه میباشد. سازمان جهانی بهداشت (WHO) افزایش شیوع جهانی دیابت نوع ۲ از ۲٫۸ درصد در سال ۲۰۰۰ به ۴٫۴ درصد در سال ۲۰۳۰ را پیش بینی کرده است. همچنین بر اساس سومین مطالعه ملی در زمینه عوامل خطر بیماریهای غیر واگیر که در سال ۲۰۰۸ در ایران انجام گرفت، شیوع دیابت در میان افراد ۲۵ تا ۶۵ سال، ۸٫۷ درصد بوده است.
عوامل موثر در بروز دیابت نوع ۲
عوامل متعددی از جمله ژنتیک، سبک زندگی، شرایط محیطی و تغذیه نقش مهمی در ابتلا و همچنین پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع ۲ ایفا میکنند. در میان عوامل تغذیهای، به احتمال زیاد ویتامین D نقش مهمی در کنترل قند خون یا کاهش عوارض دیابت دارد. بهعلاوه، شواهد اپیدمیولوژیک قابل توجهی بیانگر نقش کمبود ویتامین D در پاتوژنز دیابت نوع ۲ میباشد. اما با این وجود، علیتی بودن این ارتباط هنوز ثابت نشده است.
اما از طرفی کمبود ویتامین D با بیماریهایی نظیر پوکی استخوان، بیماری قلبی – عروقی، بیماری اختلالات سندرم متابولیک، بیماریهای خود ایمنی مانند مولتیپل اسکلروزیس و دیابت نوع اول مرتبط میباشد.
کمبود ویتامین D در ایران
کمبود ویتامین D در تمام نقاط جهان شایع بوده ولی در آسیا و منطقه خاورمیانه از جمله ایران شیوع بسیار بالایی داشته و این کمبود به ویژه در زنان سنین مختلف به شدت مشهود است. براساس مطالعات انجام گرفته، شیوع کمبود ویتامین D در همه شهرهای ایران به صورت غیر منتظره ای بالا بود به طوری که ۷۲٫۱ درصد مردان و ۷۵٫۱ درصد زنان از درجات مختلفی از کمبود ویتامین D رنج میبردند. دیابت نوع ۲ و کمبود ویتامین D عوامل خطر مشترکی مانند چاقی، پیری و فعالیت بدنی دارند اما مکانیسم حاکی از ارتباط کمبود ویتامین D و دیابت نوع ۲ به خوبی شناخته نشده است.
غلظت ۲۵ هیدروکسی ویتامین D در گردش خون، بهعنوان شاخصی از وضعیت ویتامین D در نظر گرفته میشود. براساس مطالعات انجام شده، افراد سالم در مقایسه با افراد مبتلا به دیابت نوع ۲، غلظت ۲۵ هیدروکسی ویتامین D در گردش خون پایینتری دارند. نکته ای که بسیار مهم است در دهه های اخیر بین دیابت نوع ۲ و کمبود ویتامین D رابطه شاخصتری بوده است. حتی ممکن است سطح سرمی ۲۵ هیدروکسی ویتامین D ارزش پیشگویی کنندگی برای عوارض دراز مدت دیابت مثل بیماری قلبی – عروقی داشته باشد.
مواردی که باید به آنها توجه داشت:
- مکمل ویتامینD ممکن است به کاهش سطح قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ کمک کند. به ویژه در افرادی که دارای کمبود ویتامین D و لاغر هستند نیز موثر است.
- میزان ویتامین استاندارد برای بدن ۴۰۰ IU در روز است، اما برای مبتلایان به دیابت دوز توصیه شده روزانه که برای حفظ ایمنی بدن کافی است بین ۱۰۰ تا ۲۰۰۰ واحد میباشد.
- همچنین، افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ که در معرض خطر بیماری قلبی – کلیوی هستند، باید توجه داشته باشند که مصرف بیش از حد ویتامین D میتواند رگهای خونی و بافتها را به دلیل افزایش سطح کلسیم در خون سفت کند، که میتواند منجر به آسیب قلب و کلیه شود.
- کمبود ویتامین D هم به مقاومت اولیه به انسولین و هم در شروع بعدی دیابت ناشی از مرگ سلولهای بتا کمک میکند. ویتامین D برای کاهش التهاب، که یک فرآیند اصلی در القای مقاومت به انسولین است، کمک میکند.
- ویتامین D عملکرد کالبیندین، پروتئین سیستولیک متصل به کلسیم را که در سلول های بتا پروتئین پانکراس یافت میشود، تنظیم میکند و به عنوان تعدیل کننده ترشح انسولین تحریک شده توسط دپلاریزاسیون از طریق تنظیم کلسیم داخل سلولی عمل میکند.
نتیجه گیری
مطالعات انجام شده نشان میدهد که ویتامین D که عمدتا به عنوان ویتامین خورشید شناخته میشود، باتوجه به ویژگی هایی که دارد در پیشگیری از ابتلا به بیماری دیابت نوع ۲ بسیار موثر میباشد. همچنین کمبود این ویتامین برای افرادی که دارای بیماریهای مختلف مثل بیماری قلبی – عروقی هستند، میتواند بسیار نقش کلیدی داشته باشد که در بخش های قبلی که به بررسی انواع دیابت پرداخته شد، یکی از گروههایی که در معرض ابتلا به بیماری دیابت میباشند، این افراد هستند. به همین دلیل توصیه میشود با مصرف روزانه مواد خوراکی و یا قرص های مرتبط به ویتامین D، سعی کنید میزان این ویتامین در بدن را کنترل کنید.